คู่มือรับมือแก๊สน้ำตาเบื้องต้น

ข้อควรรู้ในการป้องกันเมื่อต้องเผชิญแแก๊สน้ำตา

การสัมผัสกับแก๊สน้ำตาจะทำให้เกิดความรู้สึกเหมือนแผลไฟไหม้ น้ำตาไหล จาม แน่นหน้าอก และหายใจลำบาก รวมทั้งระคายเคืองที่ผิวหนัง ในกรณีส่วนใหญ่อาการเช่นนี้จะหายไปภายใน 10-20 นาที 

อย่างไรก็ดี แก๊สน้ำตาส่งผลกระทบต่อบุคคลแตกต่างกันไป โดยเด็ก หญิงตั้งครรภ์ และผู้สูงวัย มักเสี่ยงจะได้รับผลกระทบมากกว่า ระดับสารพิษก็แตกต่างกันไปขึ้นอยู่กับคุณลักษณะของผลิตภัณฑ์ ปริมาณที่ใช้ และสภาพแวดล้อมที่ใช้ การสัมผัสเป็นเวลานานอาจทำให้เกิดอันตรายร้ายแรงด้านสุขภาพ

กลไกการออกฤทธิ์ต่อร่างกายของแก๊สน้ำตายังไม่เป็นที่ทราบแน่ชัด แต่สารเคมีชนิดนี้มุ่งเน้นให้เกิดความระคายเคืองต่อเยื่อบุชั้นนอก ไม่ว่าจะเป็นดวงตาหรือผิวหนัง ผู้ที่ได้รับแก๊สน้ำตาเข้าไปจะมีอาการในแต่ละระบบอวัยวะดังนี้

• ดวงตา : เป็นอวัยวะเป้าหมายของแก๊สชนิดนี้ เมื่อแก๊สกระทบดวงตาจะก่อให้เกิดอาการระคายเคืองอย่างรวดเร็วและรุนแรงกว่าอวัยวะอื่น อาการเหล่านั้น ได้แก่ แสบตา นํ้าตาไหล เยื่อบุตาบวมแดง หนังตาบวม หรือมองไม่เห็นชั่วคราว จึงเป็นที่มาของชื่อ “แก๊สน้ำตา”
• ระบบทางเดินหายใจ : ร่างกายอาจได้รับแก๊สน้ำตาจากการสูดดมจึงก่อให้เกิดอาการไอ มีเสมหะ น้ำมูกไหล จาม แน่นหน้าอก หรือหายใจหอบลําบาก
• ผิวหนัง : ระบบอวัยวะที่จะได้รับอันตรายอย่างรวดเร็วถัดจากดวงตา เนื่องจากเป็นส่วนนอกสุดของร่างกายและกระทบกับสารเคมีได้โดยตรง ผู้ที่ได้รับแก๊สน้ำตาอาจมีอาการผิวหนังแดง แสบร้อน หรือคัน แต่ในกรณีที่มีอาการแพ้หรือร่างกายได้รับสารเคมีมากอาจเกิดผิวหนังพุพองได้
• ระบบทางเดินอาหาร : พบในบางราย ขึ้นอยู่กับการตอบสนองของร่างกายและปริมาณที่ได้รับ อาจมีอาการคลื่นไส้อาเจียน ท้องเสียร่วมด้วยได้

วิธีการรับมือแก๊สน้ำตา

อันดับแรกคือป้องกัน

• ในส่วนที่เป็นทางเดินหายใจ ควรสวมหน้ากากกันแก๊สหนาๆ แว่นตาที่ไม่มีช่องระบายอากาศ
• ในส่วนที่เป็นร่างกาย ควรสวมใส่ถุงมือยาง เสื้อผ้าหนาๆ กางเกงยีนส์ รองเท้าคอมแบต (ความรุนแรงต่างกันถ้าใส่เสื้อยืดธรรมดาอาจรู้สึกเจ็บร้าวถึงกระดูกแต่ถ้าใส่เสื้อหนาๆ อย่างเสื้อยีนส์อาจรู้สึกจุกและช้ำเล็กน้อย)

อย่างไรก็ตาม จำเป็นต้องแยกระหว่างแก๊สน้ำตาชนิดกระป๋องกับจากรถฉีดน้ำแรงดันสูงเนื่องจากกายภาพที่ต่างกันความรุนแรงก็ต่างกันด้วย ความรุนแรงของแก๊สน้ำตากระป๋องมีความแรงและสร้างความเจ็บปวดได้เยอะมาก เนื่องจากเป็นแก๊สน้ำตาชนิดที่ยิงมาจากปืน m79 ซึ่งเป็นโลหะ หนักประมาณครึ่งกิโลที่มาด้วยความแรงทำให้จุกได้ ซึ่งถ้ายิงจากทำเลที่มีองศาสูงๆ ก็จะช้าหน่อย แต่ถ้าเจ้าหน้าที่ยิงในแนวดิ่งหรือแนวตรงก็จะทำให้รู้สึกจุกได้ ถ้าโดนหน้าหรือผิวโดยตรงก็พร้อมที่เผาไหม้ได้ สังเกตได้จากการที่เราจะเก็บหรือกอบกู้นั้นจะต้องสวมถุงมือ ส่วนในเรื่องของงความรุนแรงก็จะแตกต่างกันไปในแต่ละไทป์ว่าใช้ของอะไร อาจจะเป็นของมาซิน แสบเล็กน้อยไม่ถึงกับเผาไหม้แต่ทำให้ระบบหายใจทำงานไม่ได้ไปสักพัก มีอาการแสบตา ระคายเคือง ทำให้มองไม่เห็นชั่วขณะ เมื่อหายใจเข้าไปก็ทำให้ระบบหายใจติดขัดจนต้องหายใจทางปากซึ่งนั่นทำให้ยิ่งสูดแก๊สมากขึ้นจนเกิดอาการโคม่า

กรณีแก๊สน้ำตาชนิดกระป๋อง ให้ดูทิศทางลม ถ้าเป็นไปได้ควรอยู่เหนือลม ซึ่งทิศทางของลมสามารถดูได้จากธง ต้นไม้ ตัวควัน อาจจะควันจากแก๊สน้ำตาหรือควันบุหรี่ และกรณีที่มีไฟแช็กสามารถดูได้จากทิศทางของไฟก็ได้ 

• การเก็บแก๊สกระป๋อง ผู้ที่อยู่แนวหน้าสามารถใช้ไม้ตีเพื่อให้กระป๋องแก๊สกลับไปที่ฝั่งเจ้าหน้าที่ตำรวจ แต่มีข้อควรระวังคืออาจจะโดนหน้าเราได้
• กรณีที่มีถุงกระสอบสามารถใช้ถุงกระสอบที่เปียกน้ำครอบกระป๋องแก๊สเพื่อไม่ให้ควันกระจายแล้วใช้น้ำราดเพื่อดับแก๊สน้ำตาได้
• กรณีที่มีถุงมือกันความร้อน สามารถหยิบกระป๋องแก๊สแล้วขว้างไปในแหล่งน้ำใกล้เคียงได้ ในกรณีที่ไม่มีแหล่งน้ำใกล้เคียงควรจะขว้างไปให้พ้นแนวไกลจากผู้คนที่สุด

กรณีแก๊สน้ำตาจากรถฉีดน้ำแรงดันสูง เสื้อกันฝนสามารถได้ในระดับหนึ่ง ไม่ควรหาสิ่งของมากั้นเนื่องจากรถฉีดน้ำมีแรงดันสูงทำให้ไม่อาจต้านทานได้ จึงควรหลบหลังกำแพงหรือแนวกั้นขนาดใหญ่ กรณีไม่สามารถวิ่งหนีได้ควรยืนหันหลัง

แบบที่เป็นรถน้ำนี้น่าจะมีสาร 3-5 ตัว มีทั้งแบบที่เป็นกรดอ่อนๆ จนถึงขั้นรุนแรง และขึ้นอยู่การเติมน้ำด้วยว่าน้ำในรถนั้นมีปริมาณน้อยหรือมาก ความเข้มข้นของสารเคมีขึ้นอยู่กับปริมาณของน้ำ ยกตัวอย่างเหตุการณ์การชุมนุมหน้ารัฐสภาหลังจากฉีดล็อตแรกเจ้าหน้าที่เติมน้ำยังไม่ได้ครึ่งคันก็เติมแก๊สเลยเพราะรีบฉีด  คนที่เผชิญแก๊สน้ำตาในครั้งนั้นบอกเล่าประสบการณ์ว่า

“ตอนนั้นโดนหลายรอบตั้งแต่แก๊สน้ำตาแบบกระป๋องและโดนตัวกระป๋องด้วย รู้สึกจุกจนเพื่อนต้องลากออกมาจากตรงนั้น ส่วนรถน้ำก็โดนทั้งแบบธรรมดาครั้งแรก และแบบที่ผสมแบบเข้มข้น เวอร์ชั่นแบบธรรมดาทำให้รู้สึกแค่แสบๆ แต่ความแรงของมันทำให้รู้สึกปลิวได้ง่าย ลอยแบบเท้าไม่ถึงพื้น ส่วนที่เข้มข้นแสบมันกัดผิวจนทำให้ผิวไหม้

“เนื่องจากเป็นครั้งแรกที่โดนแก๊สน้ำตาก็ยังไม่มีความรู้หรือประสบการณ์มากพอ พยายามทดลองไปเรื่อยๆ อยู่ในช่วงลองผิดลองถูกอยู่ จึงใช้ยาสีฟันตามคำแนะนำ ยาสีฟันจะใช้เยอะมาก ทำให้เย็นๆ ทำให้ลืมความเจ็บปวดเฉยๆ แต่ไม่ได้ช่วยรักษาแผล แล้วก็มีนมผสมน้ำยาลดกรด น้ำเกลือ จากการทดลองรู้สึกว่าน้ำเปล่าดีที่สุด ส่วนน้ำเกลือการใช้หลายๆ ครั้งติดต่อกันทำให้รู้สึกระคายเคืองซึ่งต่างจากน้ำเปล่าที่บรรเทาได้ช้ากว่าแต่การใช้ติดต่อกันไม่ได้ทำให้รู้สึกระคายเคือง เมื่อโดนหลายๆ ครั้งมีความเป็นไปได้ที่จะทำให้รู้สึกชิน เพราะหลังๆ ไม่ค่อยรู้สึกอะไร แทบจะไม่ค่อยใช้อุปกรณ์ป้องกันเท่าไหร่ เช่น หน้ากากกันแก๊ส หรือแว่นตาจะไม่ค่อยใช้แล้ว ใช้เพียงหน้ากากอนามัยสองชั้น เราเรียนรู้ว่าควรจะหายใจยังไง ควรจับจังหวะหายใจช่วงไหนควรเปิดปากช่วงไหน”

การรู้จังหวะหายใจของตนเองก็ช่วยได้ในกรณีเผชิญแก๊สน้ำตา โดยคงระดับจังหวะการหายใจไว้ให้คงที่ ไม่สูดหายใจแรงเกินไปเพราะจะทำให้แก๊สเข้ามาก และควรปิดปาก (ไม่หายใจทางปาก) เพราะทางช่องปากจะทำให้แก๊สเข้าในร่างกายง่ายที่สุดและปริมาณมาก ควรหายใจเข้าทีละนิดไม่ควรหายใจรัวทีเดียว เพราะกลไลของร่างกายพยายามจะหาอากาศบริสุทธิ์เข้าสู่ร่างกายอยู่แล้ว

ในกรณีที่เป็นแก๊สถ้ามีอุปกรณ์เก็บกู้ก็สามารถรับมือได้ดี แต่กรณีที่เป็นแก๊สน้ำตาผสมน้ำแบบฉีดแม้จะมีอุปกรณ์กัน (ชุดโล่) ก็ไม่ได้ผลต้านไม่ไหว เพราะฉะนั้นควรใช้วิธีอื่น เช่น การใช้เลเซอร์ (มีทั้งสีแดง สีเขียว สีม่วง) เลเซอร์ที่เป็นแสงสีม่วงจะมีอุลตร้าไวโอเลตสูงกว่าสีอื่นๆ จะมีความเข้มข้นสูงกว่า 

การใช้งานเลเซอร์ เราจะต้องเข้าใจกลไลการทำงานของรถฉีดน้ำ คือจะมีคนคอยบังคับกระบอกฉีดน้ำซึ่งจะนั่งอยู่ในรถโดยจะใช้กล้องเหมือนเรือดำน้ำนั่งอยู่ด้านในแล้วส่องขึ้นไปด้านบนแล้วบังคับ ดังนั้นจึงต้องยิงแสงเลเซอร์ไปที่ตัวกล้องด้านบนเพื่อให้สะท้อนลงมายังคนมอง สร้างความเสียหายกับดวงตา ถ้าโดนเต็มๆ ก็อาจจะทำให้ตาพร่ามัวได้ เนื่องจากตัวกล้องที่เจ้าหน้าที่ใช้ดูมีลักษณะเหมือนแว่นขยาย แสงเลเซอร์ก็จะขยายไปตามขนาดแว่น อย่างไรก็ตามยากที่จะเล็งให้ตรงจุดเพราะเลนส์กล้องด้านบนมีขนาดเล็กมาก