เรียบเรียงโดย อภิญญา จารุวัฒนชัยกุล
ภาพ 1 ภาพแทนคำพูดนับพันคำ การสื่อสารข้อเท็จจริงของการชุมนุมผ่านภาพถ่ายคือเครื่องมือหนึ่งในการมีส่วนร่วมเรียกร้องประชาธิปไตย
เป้าหมาย
เผยแพร่ข้อมูลสถานการณ์ที่เกิดขึ้นในพื้นที่ชุมนุมเรียกร้องประชาธิปไตยผ่านภาพถ่ายมุมมองต่างๆ ที่นอกเหนือจากสิ่งที่สื่อหลักนำเสนอ
แนวคิด
ข้อเท็จจริงของภาพถ่ายเป็นข้อเท็จจริงจากมุมมองที่ถ่ายทอดผ่านอุดมการณ์ด้วยการถ่ายภาพ นับเป็นเครื่องมือหนึ่งในการมีส่วนร่วมเรียกร้องประชาธิปไตยผ่านมุมมองของภาพถ่ายเหตุการณ์ช็อตต่างๆ ที่ไม่ใช่การตัดต่อหรือบิดสาร
รูปแบบการถ่ายภาพเพื่อบันทึกเหตุการณ์ข้อเท็จจริง
- ทุกคนสามารถเป็นผู้บันทึกเหตุการณ์ข้อเท็จจริงได้เพียงแค่มีอุปกรณ์ที่สามารถบันทึกภาพถ่ายได้
- ภาพถ่ายสื่อสารผ่านภาพชุดที่เรียบเรียงเหตุการณ์สำคัญของกิจกรรมต่างๆ ที่เกิดขึ้นในพื้นที่ชุมนุมแต่ละครั้งจะช่วยให้ผู้ติดตามเรียบเรียงเรื่องราวที่เกิดขึ้นได้
- หากเป็นภาพเดี่ยวบริบทภาพถ่ายควรมีองค์ประกอบเช่น ใคร สถานที่ที่ไหน กำลังทำอะไร เป็นต้น
- ภาพถ่ายที่รายงานสถานการณ์ควรมีคำบรรยายประกอบเพิ่มเติม เช่นเวลา สถานที่ หรืออธิบายเหตุการณ์เพิ่มเติมจะช่วยให้ผู้ติดตามเข้าใจเหตุการณ์ได้มากขึ้น
- ภาพถ่ายควรหลีกเลี่ยงการถ่ายแบบเจาะหน้าที่ระบุตัวตนผู้เข้าร่วมชุมนุมที่ไม่ยินยอมหรือเปิดตัวตนเป็นบุคคลสาธารณะ
- ไม่ควรถ่ายติดป้ายทะเบียนรถที่อาจทำให้เจ้าหน้าที่ติดตามตัวได้ภายหลัง
สิ่งที่ควรทำ
การเตรียมตัว ก่อนลงพื้นที่ชุมนุม
- สนใจสถานการณ์การเมือง ติดตามข้อมูลข่าวสารหรือสะสมความรู้เพื่อนำมาประเมินสถานการณ์ที่อาจจะเกิดขึ้นในปัจจุบัน
- ประเมินความเสี่ยงในการจัดการชุมนุม เช่น สถานที่ที่ใช้จัดกิจกรรม แนวโน้มปฏิบัติการของเจ้าหน้าที่ รูปแบบการจัดการชุมนุมของกลุ่มต่างๆ ประเด็น/ข้อเรียกร้อง ในการชุมนุม ช่วงเวลาจัดชุมนุม เป็นต้น
- ประเมินความพร้อมของตนเองในการเข้าร่วมชุมนุมมากแค่ไหน เช่น ความพร้อมของอุปกรณ์ป้องกันตัว ความพร้อมของสภาพร่างกาย ความพร้อมของสภาวะทางจิตใจว่าแข็งแรงพร้อมรับมือกับความเสี่ยงในแต่ละระดับของการชุมนุมนั้นๆ (ดูเพิ่มเติมในหัวข้อ ปัจจัยที่มีผลต่อการประเมินความเสี่ยงในพื้นที่ชุมนุม)
- ปลอกแขนสื่อที่ได้รับอนุญาตจากกรมประชาสัมพันธ์ไม่สามารถรับประกันความปลอดภัยในพื้นที่การชุมนุมได้ ดังนั้นความพร้อมของสภาวะจิตใจ อุปกรณ์รักษาความปลอดภัย และการติดตามข้อมูลข่าวสารอยู่เสมอเป็นเรื่องจำเป็น
- ศึกษาเส้นทางวิธีการเดินทางไปเข้าร่วมชุมนุมและเส้นทางวิธีการเดินทางกลับบ้านจากพื้นที่การชุมนุม โดยศึกษาให้มากกว่า 1 วิธีการ ป้องกันกรณีปิดเส้นทางการจราจร หรือมีเหตุชุลมุนเกิดขึ้นไม่สามารถใช้เส้นทางนั้นหรือวิธีการนั้นในการเดินทางกลับบ้านได้
- ข้อมูลแผนที่เส้นทางเดินทางกลับบ้านอย่างปลอดภัยภายหลังการชุมนุมสามารถติดตามได้จาก กรองข่าวแกง (Telegram)
- ข้อมูลแผนที่หรือถ่ายทอดสดแผนที่บริเวณโดยรอบพื้นที่การชุมนุมสามารถติดตามได้จาก พลเมืองตื่นรู้-Active Citizens THA (Twitter (ภาพถ่ายแผนที่), YouTube (ถ่ายทอดสด))
- แจ้งบุคคลที่ไว้ใจได้ว่าจะเดินทางไปเข้าร่วมการชุมนุม และแจ้งบุคคลที่ไว้ใจได้เมื่อกลับถึงที่พักหรือเดินทางกลับจากพื้นที่ชุมนุม
- แจ้งข้อมูลเฉพาะส่วนตัว เช่น อาหารที่แพ้ ยาที่แพ้ โรคประจำตัว หรืออื่นๆ เช่น มีแมวที่ห้อง เป็นต้น โดยแจ้งกับบุคคลที่ไว้ใจได้เพื่อให้บุคคลที่ไว้ใจเป็นธุระให้กรณีที่ถูกควบคุมตัวหรือถูกจับกุม
อุปกรณ์ที่ต้องเตรียมก่อนลงพื้นที่
สำหรับผู้ที่ถ่ายภาพด้วยกล้องดิจิตอล
- แนะนำให้ใช้กล้อง Nikon เนื่องจากมีความทนทาน กันน้ำละอองฝน ไม่ค่อยมีปัญหาเมื่อโดนแก๊สน้ำตา หรือน้ำจากรถฉีดน้ำแรงดันสูงที่ผสมสารเคมี (หากไม่ได้ปะทะโดยตรง) รุ่นที่แนะนำคือ Nikon D4, D800 แต่ข้อเสียคือราคาสูงมาก
- หากใช้กล้องยี่ห้อ Canon ควรพกกระเป๋ากันน้ำ หรือชุดกันฝนไปด้วยทุกครั้งเพราะกล้องมักจะมีความไวต่อความชื้นเมื่อมีเหตุการณ์ชุลมุน มีการฉีดน้ำใส่ผู้ชุมนุม หรือฝนตกอาจทำให้อุปกรณ์เสียหาย
- เมมโมรี่การ์ดที่ใช้ควรมีความจุอย่างน้อย 32 GB และควรพกการ์ดสำรองไว้อีก 1 ชิ้น ป้องกันเมมโมรี่เต็ม เมมโมรี่มีปัญหาหรือถูกควบคุมตัว (สับเปลี่ยนเมมโมรี่เพื่อป้องกันเจ้าหน้าที่ทำลายหรือยึดไฟล์ภาพถ่าย)
- OTG Card Reader อุปกรณ์สำหรับส่งไฟล์จากเมมโมรี่การ์ดกล้องเข้าโทรศัพท์มือถือ เพื่อใช้รายงานเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นระหว่างมีการชุมนุมหรือมีเหตุการการชุลมุนเกิดขึ้นในพื้นที่การชุมนุม ช่วยลดภาระการพกพาคอมพิวเตอร์มายังพื้นที่การชุมนุม แต่เมื่อถ่ายโอนไปยังโทรศัพท์มือถือความละเอียดของไฟล์ภาพจะลดลง
สำหรับผู้ที่ถ่ายภาพด้วยกล้องโทรศัพท์มือถือ
- หากการชุมนุมมีแน้วโน้มทำกิจกรรมเกิน 4 ชม. ควรมีแบตเตอร์รี่สำรอง (Power Bank) อย่างน้อย 5000 mAh แต่หากแนวโน้มมีการจัดกิจกรรมเกิน 6-8 ชม. แบตเตอร์รี่สำรอง (Power Bank) ควรมีความจุประมาณ 20,000 mAh
- ปรับแก้ vpn ในโทรศัพท์มือถือให้เป็นที่อยู่ต่างประเทศ เพื่อป้องกันการติดตามหรือระบุตำแหน่งของผู้ใช้ หากมีการสื่อสารภาพถ่ายในพื้นที่ออนไลน์
- ตั้งค่าล็อกโทรศัพท์มือถือเป็นรหัสล็อกโทรศัพท์แทนการสแกนนิ้วหรือสแกนใบหน้า ป้องกันผู้อื่นหรือเจ้าหน้าที่สืบค้นข้อมูลหรือทำลายภาพถ่ายในโทรศัพท์มือถือกรณีถูกจับกุมหรือถูกควบคุมตัว หากเป็นโทรศัพท์ iPhone สามารถตั้งค่าใส่รหัสผิด 10 ครั้งรีเซ็ตเครื่องอัตโนมัติได้
- พกซองกันน้ำ เลือกแบบที่ใช้งานได้โดยไม่ต้องแกะออกจากซองเพื่อมาถ่ายภาพ หรือพกกระเป๋ากันน้ำเพื่อป้องกันโทรศัพท์มือถือเสียหายจากการเปียกฝนหรือตำรวจสลายการชุมนุมโดยใช้เครื่องฉีดน้ำแรงดันสูง โดยที่กระเป๋ากันน้ำจะสามารถใช้พกของอย่างอื่นได้ แต่ต้องหยิบมือถือเข้าออกจากกระเป๋าบ่อยๆ ซองกันน้ำสะดวกในการใช้งานแต่ไม่สามารถใส่ของเพิ่มเติมได้ต้องพกกระเป๋าบรรจุของเพิ่มเติม
อุปกรณ์รักษาความปลอดภัย
หน้ากากกันแก๊ส
- แบบเต็มใบ ป้องกันแก๊สน้ำตาได้ทั่วทั้งใบหน้า ไม่ต้องใส่แว่นตากันแก๊สน้ำตาเพิ่ม และไม่มีฝ้าขึ้นขณะสวมใส่ หากใช้ยี่ห้อ 3M ซึ่งเป็นของแท้ถือว่าผิดกฎหมายเนื่องจากถูกบรรจุเป็นยุทธภัณฑ์ต้องมีใบอนุญาตในการครอบครอง หากสั่งสินค้าที่ไม่ระบุยี่ห้อที่คล้ายคลึงกับยี่ห้อ 3M ใน Shopee เจ้าหน้าที่ตำรวจอนุญาตให้ใช้ได้เนื่องจากประสิทธิภาพไม่เทียบเท่าอุปกรณ์ของจริง
- แบบครึ่งหน้าต้องใส่แว่นตากันแก๊สเพิ่มเติม หน้ากากยี่ห้อ 3M เป็นยี่ห้อที่เหมาะสม ทนทานต่อการใช้งานในการใช้ป้องกันแก๊สน้ำตาเนื่องจากวัสดุเป็นซิลิโคน ทำให้มีความยืดหยุ่นตามรูปหน้าจึงไม่ค่อยมีช่องว่างให้แก๊สน้ำตาซึมเข้าไป
- หากใช้หน้ากากกันแก๊สน้ำตาให้ใช้ Filter ที่มีคุณสมบัติสามารถกันแก๊สน้ำตาได้ โดยทั่วไปมีอายุขัยประมาณ 1-2 ปีขึ้นอยู่กับการใช้งาน แต่หาก Filter เปียกน้ำจะหมดประสิทธิภาพในการป้องกันโดยทันที ภายหลังการใช้งานทุกครั้งควรเก็บรักษาในถุงสุญญากาศหรือถุงซิปไล่ลมออกจะช่วยรักษาอายุการใช้งานให้นานยิ่งขึ้น
- แว่นครอบตานิรภัย ควรเลือกแบบไม่มีรูระบายอากาศและขอบยางซิลิโคนเพื่อกระชับตามรูปหน้าผู้สวมใส่
- หมวกกันกระแทกที่มีเครื่องหมายรับรองจาก มอก.
- รองเท้าผ้าใบชนิดปลายเท้าแข็ง เพื่อป้องกันวัตถุต่างๆ ตกกระแทกเท้าช่วงที่มีการชุลมุน
การทำงานระหว่างลงพื้นที่ชุมนุม
- ตั้งคำถามกับข้อมูลที่เราได้รับมาก่อนลงพื้นที่ ว่าข้อมูลตรงกันหรือไม่เมื่อเทียบกับสิ่งที่เราสังเกตเห็นในพื้นที่ชุมนุมเพื่อลดการตีความหรือบิดเบือนข้อมูลข้อเท็จจริง
- ถ่ายภาพโดยไม่ตัดสินไปก่อน เช่น ไม่ตัดสินว่ารัฐผิดเสมอ หรือไม่ตัดสินว่าผู้ชุมนุมมาเพื่อก่อความไม่สงบ
- เคารพผู้คนหรือสิ่งที่เราได้ไปสัมผัสในพื้นที่ชุมนุมโดยการไม่บิดเบือนตัดต่อภาพถ่าย เพราะการบิดเบือนข้อเท็จจริงจะส่งผลต่อความน่าเชื่อถือของช่างภาพและการชุมนุมนั้นๆ
- กรณีใช้โทรศัพท์มือถือบันทึกภาพถ่าย ไม่ควรไปอยู่แนวหน้าหรืออยู่ในแนวปะทะที่ไม่ปลอดภัยเพราะจะกลมกลืนกับผู้ชุมนุม โดยจุดปลอดภัยสำหรับการบันทึกภาพถ่ายที่อยู่ใกล้แนวปะทะคือมีจุดกำบังทั้งตัวทันทีเมื่อถอยหลัง 1 ก้าว เช่นถอยหลังหนึ่งก้าวมีกำแพงเป็นจุดกำบัง เป็นต้น
- หากเกิดเหตุชุลมุน เจ้าหน้าที่ตำรวจจะกันสื่อให้ไปอยู่หลังแนวตำรวจ ส่วนคนที่ไม่มีปลอกแขนสื่อให้ย้ายมาอยู่ฝั่งผู้ชุมนุมเพื่อให้ได้ภาพอีกมุมฝั่งผู้ชุมนุม เมื่อผู้ชุมนุมถอยให้ถอยตามเพื่อป้องกันการถูกควบคุมตัว
- หากเจ้าหน้าที่ใกล้ประชิดตัวให้ไปรวมกับกลุ่มสื่อที่มีใบอนุญาตเพื่อเพิ่มความปลอดภัยให้กับตัวเอง
- เมื่อสถานการณ์ชุมนุมมีเจตจำนงจะปะทะให้ออกนอกพื้นที่ เพื่อความปลอดภัยของตนเองโดยเฉพาะผู้ที่ไม่มีปลอกเเขนหรือใบอนุญาตสื่อ
ช่องทางการสื่อสารภาพถ่าย
- Facebook ส่วนตัวที่เผยแพร่ภาพถ่ายในพื้นที่ชุมนุมอยู่เสมอจะช่วยให้มีผู้ติดตามมากขึ้นเรื่อยๆ การเสนอข้อมูลตามจริงจะช่วยเพิ่มความน่าเชื่อถือให้กับตัวเองและมีผู้ติดตามมากขึ้น
- Telegram ติดตามข้อมูลข่าวสารได้ง่ายกว่าเฟซบุ๊ก เพราะกดติดตามได้และเป็นช่องทางห้องสื่อสารที่ชัดเจน
- Twitter เผยแพร่ข้อมูลขณะมีการชุมนุมจะทำให้ภาพถ่ายสื่อสารไปได้มากขึ้นเพราะอยู่ในช่วงเวลาที่ผู้คนให้ความสนใจ
- หากเป็นภาพถ่ายที่สำคัญเช่น ภาพพยาบาลอาสาถูกเจ้าหน้าที่ตำรวจทำร้ายร่างกาย ให้รีบสื่อสารผ่านสื่อออนไลน์ทันทีและออกจากพื้นที่อย่างรวดเร็วเพื่อความปลอดภัยของตนเอง ป้องกันเจ้าหน้าที่จับกุมและทำลายหลักฐาน
- หากจะส่งภาพถ่ายให้สำนักข่าวจะต้องมีความละเอียดของไฟล์ภาพขนาด 2,048 พิกเซลขึ้นไป
- เก็บข้อมูลภาพถ่ายที่คัดเลือกแล้วไว้ในฮาร์ดดิสก์ เพื่อบันทึกเหตุการณ์หรือเป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ในอนาคต
กรณีฉุกเฉินถูกดำเนินคดี หรือถูกควบคุมตัว
- หากมีใบอนุญาตการเป็นนักข่าวหรือมีบัตรสื่อที่ออกโดยกรมประชาสัมพันธ์ให้แสดงตนและติดต่อศูนย์ทนายความเพื่อสิทธิมนุษยชน
- หากไม่มีใบอนุญาตการเป็นสื่อติดต่อศูนย์ทนายความเพื่อสิทธิมนุษยชนและติดต่อผู้ไว้วางใจ
- ช่องทางติดต่อศูนย์ทนายฯ ไปที่ Facebook : ศูนย์ทนายความเพื่อสิทธิมนุษยชน Twitter : @TLHR2014 Email : tlhr@tlhr2014.com ติดต่อสายด่วน : 092-271-3172,096-789-3173 หากติดต่อผ่านโทรศัพท์จะมีความรวดเร็วมากกว่าติดต่อผ่านช่องทางอื่นๆ หลังจากติดต่อเจ้าหน้าที่ศูนย์ทนายจะให้ส่งข้อมูลหลักฐานเพิ่มเติมทางช่องทางออนไลน์เพื่อความไม่คลาดเคลื่อนของข้อมูล
ปัจจัยที่มีผลต่อการประเมินความเสี่ยงในพื้นที่ชุมนุม
(ตัวอย่างการประเมินความเสี่ยงของการชุมนุม)
ระดับความเสี่ยง |
สถานที่ที่ใช้จัดกิจกรรม |
แนวโน้มปฏิบัติการของเจ้าหน้าที่ |
รูปแบบการชุมนุม |
ประเด็น/ข้อเรียกร้องในการชุมนุม |
ช่วงเวลาจัดชุมนุม |
|
เวลานัด |
เวลายุติการชุมนุม |
|||||
เสี่ยงสูง |
|
|
ผู้ชุมนุมประกาศปักหลักค้างคืนบริเวณพื้นที่การชุมนุม |
เกี่ยวข้องกับสถาบันพระมหากษัตริย์ |
หลังเวลาพระอาทิตย์ตกดิน |
กรณีพื้นที่ทั่วไป: กลางคืน/ค้างคืน เลิกหลัง 23.00 น. กรณีพื้นที่ที่ประกาศล็อกดาวน์: เลิกหลัง 21.00 น. หรือหลังเวลาเคอร์ฟิว |
มีความเสี่ยง |
|
|
มีการเคลื่อนขบวน |
กดดันให้ปล่อยตัวผู้ถูกจับกุม (ไม่มีการจัดตั้ง/เตรียมตัว) |
หลัง 18.00 น. |
กรณีพื้นที่ทั่วไป: เลิก 21.00-22.00 น. กรณีพื้นที่ที่ประกาศล็อกดาวน์: เลิก 20.00-21.00 น. หรือก่อนเวลาเคอร์ฟิว 1 ชม. |
ควรระมัดระวัง |
|
|
ชุมนุมบริเวณที่แจ้งและไม่มีการเคลื่อนย้าย เป็นการรวมตัวการชุมนุมจากหลากหลายกลุ่ม |
เรียกร้องให้ปล่อยตัวผู้ถูกคุมขัง |
เริ่ม 16.00-18.00 น. |
กรณีพื้นที่ทั่วไป เลิก 20.00 น. กรณีพื้นที่ที่ประกาศล็อกดาวน์ เลิก 19.00 น.-20.00 น. |
ค่อนข้างปลอดภัย |
|
ปรากฏเจ้าหน้าที่ตำรวจในเครื่องแบบชุดสีกากีอยู่ในพื้นที่ |
นิทรรศการ ดนตรี ศิลปะ ไว้อาลัย เช่น จุดเทียน วางพวงหรีด ผูกโบว์ |
|
เริ่มเช้า |
เลิก 18.00 น. |
ขอขอบคุณผู้ให้สัมภาษณ์: ยศธร ไตรยศ กลุ่ม Real frame, ณัฐพล พันธ์พงษ์สานนท์, ทีมงานกรองข่าวแกง
หมายเหตุ: งานชิ้นนี้เป็นหนึ่งในผลงานจากโครงการสกัดความรู้การเคลื่อนไหวเพื่อประชาธิปไตยในไทย จัดโดย Act Lab เมื่อ ส.ค.-ก.ย. 2564 โดยมุ่งหวังว่าผลงานชุดนี้จะเป็นฐานข้อมูลให้กับขบวนการเคลื่อนไหวเพื่อประชาธิปไตยในไทยต่อไป