เรียบเรียงโดย วศินี บุญที
“คู่มือและขั้นตอนการไลฟ์สดในที่ชุมนุมเพื่อส่งสารของผู้ชุมนุมออกไปให้ได้มากที่สุดในยุคสมัยที่โซเชียลมีเดียมีอิทธิพลอย่างสูง”
ปฏิเสธไม่ได้ว่าในยุคปัจจุบันที่โซเชียลมีเดียมีอิทธิพลต่อการสื่อสารอย่างมีนัยยะสำคัญ การไลฟ์ในม็อบถือเป็นสิ่งจำเป็นในฝั่งผู้ชุมนุม ยิ่งในสถานการณ์ที่รัฐลุแก่อำนาจใช้ความรุนแรงในการสลายการชุมนุมโดยไม่คำนึงถึงหลักสากลใดๆ ในขณะที่สื่อกระแสหลักก็เข้าไม่ถึงหรือเลือกนำเสนอฝั่งเจ้าหน้าที่ด้านเดียว หรือกระทั่งไม่นำเสนอข่าวม็อบไม่ว่าด้วยเหตุผลกลใด การถ่ายทอดสดทำให้เห็นในจุดที่สื่อหลักเข้าไม่ถึงหรือไม่นำเสนอ ช่วยทำให้ประเด็นข้อเสนอของฝั่งผู้ชุมนุมหรือผู้ประท้วงเป็นที่รับรู้ต่อสาธารณะ เป็นการรายงานข้อเท็จจริงสู่สายตาสาธารณชน อย่างไรก็ตาม เช่นเดียวกับสื่อสารมวลชนโดยทั่วไป มุมมองการไลฟ์ก็ขึ้นอยู่กับทัศนคติของคนไลฟ์ด้วย ดังนั้น คู่มือนี้จึงเป็นการไลฟ์ในม็อบในมุมมองของผู้จัดม็อบ
แนวคิด
การไลฟ์สดเป็นเครื่องมือหนึ่งในการรณรงค์และสื่อสารให้คนมีทัศนคติมองในมุมผู้ชุมนุมมากขึ้นเปลี่ยนพฤติกรรมมาสนับสนุนม็อบ และเป็นเครื่องมือให้ประชาชนหรือผู้ที่ด้อยอำนาจสามารถใช้สื่อสาธารณะเพื่อบาลานซ์สื่อหลักของรัฐได้มากขึ้น
เป้าหมาย
ของการไลฟ์สดในม็อบของทีมผู้จัดม็อบ จะแบ่งได้ 2 ประเด็นคือ
- เพื่อการสื่อสาร
- เพื่อให้คนทั่วไปเข้าใจประเด็นความต้องการ เนื้อหา เป้าหมายของม็อบ
- เชิญชวน/อธิบายเหตุผลในการเข้าร่วมกับม็อบ
- รายงานสถานการณ์ปัจจุบันที่กำลังเกิดขึ้นแบบเรียลไทม์
- เพื่อให้เห็นภาพบรรยากาศที่ชุมนุมโดยรอบอย่างทั่วถึง เห็นภาพผู้เข้าร่วมหลากวัยหลายอาชีพ
- เพื่อบันทึกเหตุการณ์
- หากเกิดสถานการณ์ฉุกเฉิน/การปะทะ
- ถูกตำรวจจับ
- มีบุคคลเข้ามารบกวน ปั่นป่วน
หลักการการไลฟ์สดในม็อบ
- สื่อสารประเด็นและเป้าหมายของม็อบให้ชัดเจน รวมถึงถ่ายทอดบรรยากาศการชุมนุมหรือเหตุการณ์สำคัญๆ เช่น การละเมิดสิทธิจากเจ้าหน้าที่รัฐหรือเหตุการณ์ฉุกเฉิน
- ระมัดระวังคำพูดที่นำไปสู่การสร้างความเกลียดชัง ไม่ปั่นกระแสไม่สร้างข่าวลือข่าวลวง รายงานสถานการณ์ตามความเป็นจริง
- คำนึงถึงความปลอดภัยของผู้ไลฟ์และผู้เข้าร่วมชุมนุม
- ภาพชัด มือนิ่ง ไม่ถ่ายสั่นหรือส่ายไปมาจนเวียนหัว เสียงชัดเจน
ขั้นตอนการไลฟ์สดในม็อบ
ก่อนเริ่มไลฟ์สด
ในการเตรียมตัวก่อนจะออกไปไลฟ์สดในม็อบจำเป็นที่จะต้องประเมินสถานการณ์ล่วงหน้าว่า ม็อบจะเคลื่อนขบวนไหม หรือปักหลักอยู่กับที่ จะมีกิจกรรมหรือแอ๊กชั่นอะไรบ้าง จะถูกสลายการชุมนุมไหม ต้องไลฟ์นานแค่ไหน เพื่อที่จะได้เตรียมอุปกรณ์ไปให้เหมาะสมกับสถานการณ์
- เตรียมประเด็นที่พูดในไลฟ์ เช่น
- คนจัดม็อบคือใคร
- ข้อเรียกร้องของม็อบคืออะไร ทำไมจึงต้องมีม็อบครั้งนี้
- เตรียมข้อมูลหากเกิดเหตุการณ์ฉุกเฉินกับผู้ร่วมชุมนุมหรือตัวผู้ไลฟ์เอง เช่น เบอร์โทรศัพท์ทีมกฎหมาย, แผนที่การเดินทาง กลับออกจากจุดชุมนุมอย่างไรได้บ้าง เป็นต้น
- คิดแคปชั่น ซึ่งต้องเข้าใจง่าย, ระบุสถานที่จัดงานให้ชัด, ใส่แฮชแท็ก
- เตรียมคำถามหากมีการสัมภาษณ์ผู้เข้าร่วมชุมนุม เช่น ทำไมถึงมาร่วมชุมนุม รู้สึกอย่างไรต่อการชุมนุมครั้งนี้ หรือประเด็นที่กำลังเกิดขึ้นในสังคม
- รู้จังหวะว่าเมื่อไรทำอะไร เช่น เวทีปราศรัย การเคลื่อนขบวน
- เซตอุปกรณ์
- อินเตอร์เน็ตแบบอันลิมิเตท
- ขาตั้ง, กันสั่น, ไมค์ หากกันสั่นหรือไมค์เป็นแบบที่ต้องเชื่อมต่อบลูธูทกับโทรศัพท์จะทำให้แบตโทรศัพท์หมดเร็วขึ้น และต้องเตรียมแบตสำรองไว้เผื่อการชาร์จกันสั่นและไมค์ด้วย
- แบตสำรองขนาด 10,000 mAh ชาร์จโทรศัพท์ได้ 2 รอบ รวมๆ อยู่ได้ 4-5 ชม. (อันนี้สำคัญมากห้ามลืมเด็ดขาด)
- เคลียร์ข้อมูลในโทรศัพท์ให้ไม่มีข้อมูลที่เจ้าหน้าที่สามารถเอาผิดเราได้
- เปลี่ยนการปลดล็อกเข้าโทรศัพท์เป็นตัวเลขและหรือตัวอักษรเท่านั้น ห้ามใช้การปลดล็อกแบบสแกนลายนิ้วมือหรือสแกนใบหน้า เพื่อความปลอดภัยหากถูกจับกุม
- ติดตั้งหรือเปิดใช้โลเคชั่นในแอพ Find my phone เพื่อความปลอดภัยหากถูกเจ้าหน้าที่จับกุม
- เตรียมมือถือสำรอง 1 เครื่อง กรณีฉุกเฉินสามารถโทรหาทีมหรือเช็กเหตุการณ์ในมุมอื่นนอกจากบริเวณที่เราอยู่ และกรณีที่ต้องติดต่อประสานงานกับทีม
- การแต่งตัว ควรสวมใส่เสื้อผ้าที่เป็นผ้าหนาดีกว่าผ้าบางเพราะสามารถช่วยลดความบาดเจ็บได้หากเกิดอุบัติเหตุ ขายาวดีกว่าขาสั้น รองเท้าหุ้มส้น รองเท้าผ้าใบที่วิ่งได้ อย่าลืมใส่หมวกกันน็อก
- เตรียมร่ม/เสื้อกันฝน, น้ำเปล่า, หน้ากากกันแก๊สน้ำตา (บางกรณีอาจต้องหาปลอกแขนสัญลักษณ์สื่อมวลชน)
- เตรียมความพร้อมทางร่างกายและจิตใจ หากรู้สึกว่าไม่ปลอดภัยให้ถอยออกจากจุดนั้นทันที ยึดหลักปลอดภัย เตรียมทางหนีทีไล่หากถูกปิดล้อม
- ถ้าเป็นไปได้ควรมีบัดดี้หรือคู่หูไปด้วย เพื่อจะได้ช่วยกันประเมินสถานการณ์หน้างาน / ขับรถตามขบวน หากการชุมนุมมีการเคลื่อนขบวน เช่น Car Mob / หามุมถ่ายทอดสด เป็นต้น
ระหว่างไลฟ์สด
- เข้าเฟซบุ๊ก เลือกการถ่ายทอดสด เขียนแคปชั่นที่เตรียมไว้ หันกล้องในแนวนอนตลอดระยะเวลาการถ่ายทอดสด
- เริ่มการไลฟ์ด้วยพูดการกล่าวทักทายเช็กความชัดของเสียงและภาพ ระหว่างนี้ให้ทีมหรือบัดดี้แชร์ link การไลฟ์ไปในกลุ่มทำงานและให้ช่วยกันแชร์ หรือแชร์ในกลุ่มเครือข่าย หรือให้เพจอื่นๆ ช่วยแชร์
- ชี้แจง ม็อบนี้คือม็อบอะไร จัดโดยใคร ทำอะไรบ้าง ข้อเรียกร้องคืออะไร
- แพนกล้องให้ชมบรรยากาศที่เกิดขึ้น หรือขออนุญาตสัมภาษณ์ผู้เข้าร่วมชุมนุม เพื่อสะท้อนความคิดความรู้สึกของคนที่อยู่ในม็อบที่อาจมีทั้งเด็ก คนแก่ หรือเป็นกลุ่มย่อย
- หากม็อบมีเวทีปราศรัย เลือกมุมตั้งกล้องให้เห็นภาพรวม และโฟกัสไปที่เวที ถ้ามีผู้ปราศรัยอยู่ให้ผู้ไลฟ์เงียบ ระวังเสียงซ้อนกัน พอช่วงเวทีหรือคนไฮด์ปาร์คเงียบ เดตแอร์ ให้คนไลฟ์พูดย้ำข้อเรียกร้องม็อบ ย้ำสถานที่จัดม็อบ ย้ำลำดับเวลากิจกรรมของม็อบ เป็นต้น
- หากม็อบมีการเคลื่อนขบวนให้เลือกมุมที่เป็นการติดตามไปกับขบวน และเปลี่ยนมุมให้เห็นภาพรวม (ภาพมุมสูง)
- หากเกิดเหตุการณ์การปะทะ ให้เลือกมุมด้านหลังแนวปะทะ หรือระหว่างทั้ง 2 ฝ่าย แต่มีข้อควรระวังคืออาจโดนลูกหลง ให้ผู้ไลฟ์ประเมินสถานการณ์ความพร้อมรับความเสี่ยงของตัวเอง หากรู้สึกไม่ปลอดภัยให้ถอยออกจากจุดปะทะ และเลือกมุมที่รู้สึกปลอดภัยแต่ยังสามารถถ่ายทอดสดสถานการณ์ได้อยู่ และคอยรายงาน/อธิบายว่าเกิดอะไรขึ้น ใคร ทำอะไร ที่ไหน เมื่อไร อย่างไร ทำไม
- ตอบคำถามคอมเมนต์ที่สำคัญๆ เช่น งานจัดที่ไหน ภาพไม่ดี เสียงกระตุก บรรยากาศงานตอนนี้เป็นยังไง เป็นต้น
- เช็กเปอร์เซ็นต์แบตเตอรี่โทรศัพท์อยู่ตลอด
- หากสัญญาณอินเตอร์เน็ตติดขัดเพราะในบริเวณนั้นมีการใช้สัญญาณจำนวนมากให้เปลี่ยนช่องสัญญาณจาก 5G เป็น 4G หรือจาก 4G เป็น 3G แต่หากยังไม่ดีขึ้นให้ลองใช้สัญญาณจากร้านหรือบริเวณที่อยู่ใกล้ๆ
- หากผู้ไลฟ์ถูกคุกคาม/ถูกจับ
- ยึดหลักความปลอดภัย เพราะหากเราถูกจับจะไม่สามารถทำหน้าที่ถ่ายทอดสถานการณ์ต่อไปได้
- เจรจากับเจ้าหน้าที่ ยืนยันว่าเรากำลังทำหน้าที่สื่อ หากเจ้าหน้าที่มีท่าทีไม่ดีให้รีบถอยออกจากบริเวณนั้น
- ถ้าถอยออกไม่ทัน ให้รีบรายงานในไลฟ์ว่าเราถูกจับจุดไหน ถูกจับกี่คน เจ้าหน้าที่ชื่ออะไร
- ถ้าเป็นไปได้ไม่ควรให้ถูกยึดมือถือ ยืนยันหลักกฎหมายว่าเจ้าหน้าที่ไม่มีสิทธิยึดสิ่งของ แต่หากถูกยึดให้ใช้โทรศัพท์สำรองโทรหาทีมงาน
- ทีมงานให้ติดตามผู้ไลฟ์โดยใช้โปรแกรม Find my phone ว่าเจ้าหน้าที่นำตัวไปที่ไหน และติดต่อทีมกฎหมาย
หลังการจบไลฟ์สด
- ก่อนจะปิดการไลฟ์สดให้พูดเชิญชวนคนดูให้ติดตาม กดไลค์กดแชร์เพจ
- อย่าลืมกดไลฟ์แชร์ไว้หน้าฟีดของเพจ
- สำรวจความเห็นในคอมเมนต์ เพื่อหากมีข้อเสนอ ข้อปรับปรุง ประเด็นที่น่าสนใจ เราจะได้กลับมาแก้ไข
- เช็กจำนวนผู้เข้าชม การแชร์ เพื่อเช็กเรตติ้งการเข้าถึงว่ากระจายไปได้กว้างแค่ไหน กลุ่มคนที่เข้ามาดูช่วงอายุเท่าไร อยู่จังหวัดไหน เพื่อที่เราจะได้ทำงาน/content ได้ตรง
- ตอบคอมเมนต์ที่น่าสนใจ
- รีวิววิดีโอที่ไลฟ์สดอีกครั้งเพื่อหาประเด็นในการมาสื่อสารต่อ เช่น ภาพเจ้าหน้าที่ใช้ความรุนแรงเกินกว่าเหตุ หรือเก็บประเด็นน่าสนใจช่วงสัมภาษณ์ผู้เข้าร่วมชุมนุม เป็นต้น
ข้อควรระวังในการไลฟ์
- ไม่ควรพูดแทรกหากยังมีการปราศรัยหรือกิจกรรม (อาจพูดอธิบายว่ากิจกรรมอะไรก่อนก็ได้)
- ไม่ถ่ายเจาะหน้าผู้ชุมนุม เพื่อไม่ให้เจ้าหน้าที่ตำรวจที่มอนิเตอร์อยู่สามารถติดตามตัวได้ง่าย และไม่ละเมิดสิทธิของผู้ชุมนุม หากมีการสัมภาษณ์ต้องขออนุญาตผู้ให้สัมภาษณ์ก่อนทุกครั้ง
ตัวอย่างการไลฟ์
การไลฟ์สดที่ดี : https://fb.watch/7YibD13aul/ ทะลุฟ้าไลฟ์สดม็อบวันที่ 7 กันยายน 2564
การไลฟ์สดที่อาจจะปรับให้ดีขึ้น : https://www.facebook.com/thalufah/videos/4269589816396727/ ไลฟ์กิจกรรมวันศุกร์ ลุกไล่เผด็จการ เพจทะลุฟ้า วันที่ 2 ก.ค. 2564
ขอขอบคุณผู้ให้สัมภาษณ์: นิติกร ค้ำชู, ศรายุทธ์ ตั้งประเสริฐ, ทวีศักดิ์ เกิดโภคา
ขอบคุณภาพจากเพจดาวดิน สามัญชน, คลิปไลฟ์จากเพจทะลุฟ้า
หมายเหตุ: งานชิ้นนี้เป็นหนึ่งในผลงานจากโครงการสกัดความรู้การเคลื่อนไหวเพื่อประชาธิปไตยในไทย จัดโดย Act Lab เมื่อ ส.ค.-ก.ย. 2564 โดยมุ่งหวังว่าผลงานชุดนี้จะเป็นฐานข้อมูลให้กับขบวนการเคลื่อนไหวเพื่อประชาธิปไตยในไทยต่อไป
